Leuk zo’n opgegraven boot, maar hoe oud is het ding eigenlijk? Die vraag heeft, in meerdere varianten, wetenschappers bezig gehouden, of het nu ging om een boot, een viool of een omstreden schilderij.
Theophrastus, een student van Aristoteles (370 -285 voor Christus) schreef al op dat bomen ieder jaar een groeiring produceren. Per jaar lijken het er twee, maar feitelijk is het één ring met grote cellen in het groeiseizoen (lente-zomer) en kleine cellen tegen het einde van het groeiseizoen (herfst). Leonardo da Vinci (1452 - 1519) voegde daar aan toe dat er een relatie bestaat tussen de breedte van de ring en de hoeveelheid regen die valt in een bepaald jaar. Hij gebruikte het om het weer uit vroegere jaren te reconstrueren. Dat opende de mogelijkheden om iets te zeggen over lang vervlogen tijden. In 1837 voorspelde Charles Babbage (de uitvinder van de eerste echte computer) dat je door de patronen van brede en smalle jaarringen van verschillende oude woudreuzen te vergelijken je een hele kaart zou kunnen maken van het verleden. Die voorspelling resulteerde uiteindelijk in de wetenschappelijke stroming dendrochronologie.
Dendrochronologie houdt zich bezig met het dateren van houten voorwerpen aan de hand van de in de voorwerpen herkenbare jaarringen. Zoals Da Vinci al opmerkte verschillen de jaarringen per jaar. In droge en natte jaren, of in koude en warme, zullen bomen ringen van een verschillende breedte vormen. Er ontstaat een patroon. Deze patronen kunnen worden vastgelegd door een doorsnee van het hout onder het microscoop te leggen en de breedte van iedere jaarring nauwkeurig op te meten. Bomen in dezelfde klimaatzone zijn met elkaar te vergelijken al dient er wel rekening gehouden worden met de standplaats van een boom. Hierdoor kunnen plaatselijk verschillen optreden. Een boom in het open veld groeit nu eenmaal anders dan een boom in het bos of het moeras. De eerste die het goed voor elkaar kreeg om archeologische resten te dateren was de Amerikaan Andrew E. Douglass. Door de gehele reeks van jaarringpatronen achter elkaar te leggen is het ook in Nederland gelukt om een unieke reeks te maken die bijna tot aan de vorige ijstijd (ongeveer tienduizend jaar geleden) loopt. Doordat Nederland een echt handelsland is kan het zo zijn dat het hout uit bijvoorbeeld Duitsland of Zweden afkomstig is. Daar zijn dan weer andere jaarringkalenders voor. Voor hout uit Nederland bestaan sinds 1995 de eerste standaardkalenders. Door jaarringpatronen uit een boot, een viool of uit een beschilderd paneel te vergelijken met de juiste jaarringreeks (ook wel standaardkalender genoemd) kan men de ouderdom bepalen. Tenminste als het stuk hout van een eik, es, iep beuk of grove den is en je weet waar het vandaan komt. Anders klopt er geen hout van.
