Borametz

De fabel van de Borametz of ook wel het lam van Tartarije is een merkwaardig verhaal van wetenschappelijke dwaling dat gebaseerd was op een poëtische beschrijving van iets heel anders. Op het plaatje hiernaast staat zo'n Borametz

De Borametz groeit uit zaad, zoals van een meloen, maar dan ronder. Eens geplant groeit het uit tot een hoogte van ruim een halve meter. De Borametz heeft een hoofd, ogen, oren, en alle delen van het lichaam van een pas geboren lam. Het is geworteld door een navel in het midden van de buik en verslind de omliggende planten en het gras. Wanneer dit op is sterft het dier. Het vlees van de Borametz smaakt naar vis en zijn bloed naar honing. Wanneer de Borametz vruchten ontwikkelt barsten deze open en onthullen kleine lammetjes. De spierwitte lammetjes eten van het gras tot dit op is. Daarna komen ze los en sterft de moederplant. De botten van de Borametz schenken de gave van helderziendheid.

Dit bijzondere verhaal van het mythische lam prikkelde de verbeelding van mensen. In de 16de en 17de eeuw, was de Borametz opnieuw onderwerp van onderzoek en gesprek onder de meest gevierde schrijvers, filosofen, en wetenschappelijke mannen van die tijd. Gedreven door de vele uitgebreide beschrijvingen werd er niet getwijfeld aan het bestaan van het plantaardige lam. Toch bleven tastbare exemplaren schaars. Daarom werden er meerdere expedities ondernomen, waar onder die van Engelbrecht Kaempfer. Hij ging naar Perzië in 1683 om te zoeken naar het lam ,maar kwam met lege handen terug. Zijn handschriften en collecties werden overgenomen door Sir Hans Sloane, een rijke Britse beschermheer, verzamelaar, en uiteindelijk stichter van het British Museum. Hij ontving in 1698 een exemplaar van dat wat geacht werd de mysterieuze Borametz of lam van Tartarije te zijn. Dat was tevens de doodsklap voor de legende. Sloane identificeerde de Borametz als een model dat geconstrueerd was van een gedeelte van een vertakte varen (Dicksonia borametz) dat op een slimme manier gemanipuleerd was zodat het er uitzag als een lam.

Maar als het verhaal van de Borametz niet klopte, wat werd er dan bedoelt met de beschrijving? Henry Lee gaf in 1887 uiteindelijk een logische verklaring. Hij concludeert dat deze prikkelende mythe ontstaan is uit poëtische beschrijvingen van de katoenplant. Lee verklaarde zich als volgt: Het ontstaan van dit verhaal van de lams-plant uit een gerucht van een merkwaardig feit in een gedetailleerde geschiedenis van een absurde fictie, laat er geen twijfel over bestaan dat het zijn oorsprong vind in de eerste beschrijvingen van de katoenplant en een relatie heeft met de invoering van katoen uit India in West-Azië en de aangrenzende delen van Oost-Europa.

Toch verdween de legende niet helemaal. Besproken door filosofen, gezocht door reizigers en ontdekkingsreizigers van deze tijd, beschreven in literatuur en poëzie blijft deze Borametz een sluimerend leven leiden.